80’lerde çocuk veya genç olmak günümüz koşullarına kıyasla çok farklıydı. Her dönemin çocukluğu bir öncekine göre farklıdır, fakat 90’lardan itibaren hayatımıza girmeye başlayan telefon ve internetin 2000’lerde hızına yetişilmez bir hal almasıyla bu uçurum derinleşti sanki.
80’ler güzel yıllardı. Çocukların sokaklarda özgürce oynadığı, herkesin elinde tetris – uzun çubuğu beklediği, boğulurcasına leblebi tozu yediği, hafta sonları Barış Manço ile ‘Adam Olacak Çocuk’, akşamları Adile Naşit’le ‘Uykudan Önce’ izlediği zamanlardı. Evin kumandası olmak, ekmek almaya gitmek çocukların göreviydi. O dönemde biraz daha genç denilen yaşlardaysan karışık kaset doldurmanın, walkman sahibi olmanın mutluluğunu; vatkalı gömleklerin, Hey dergisinin ne olduğunu biliyorsun demektir.
Bir de o dönemler pek çok ailenin hayatında olan ortak bir şey daha vardı: Konut Kooperatifleri. 1980’lerden sonra yapılan bazı yasal düzenlemeler ve kredi uygulamaları pek çok orta gelirli insan için emeklilikten önce bir ev sahibi olabilmenin fırsatı oldu. O dönemde konut kooperatifleri sayısı inanılmaz bir hızla arttı. Kimisi amacına ulaşabilirken kimisi de kooperatiflerle ilgili hoş olmayan anılara sahibi oldu. Bu dönemle birlikte kooperatifçilik denilince ülkemizde pek çok kişinin aklına sadece bu konut kooperatifleri gelmekteydi.
Son yıllarda ise tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kooperatifçilik yükselişte. Artık sadece konut kooperatifi değil pek çok alanda kooperatifler kurulabilmekte ve belli bir amaç çevresindeki insanlar birbiriyle yardımlaşma ve dayanışma içine girebilmekte. Hayalleri gerçeğe çevirme konusunda kimimiz aceleci, kimimiz garantici, kimimiz şüpheci… Kısacası herkesin yolu yöntemi hayallerine kavuşma konusunda farklılık gösteriyor. Fakat şurası bir gerçek ki hayallerimize giden yolda da yalnız yürümemiz mümkün değil.
Kooperatifçilik kelime anlamı olarak Latince “Cooperatio” kelimesinden türetilmiştir. Latincede “Cooperatio”, “işbirliği” anlamına gelmektedir. Genel olarak işbirliği “bir amaç için birlikte çalışma” olarak tanımlanmaktadır.
Günümüzde dünya çapında insanların %12’sinden fazlası dünyadaki 3 milyon kooperatiften herhangi birinin parçası. World Cooperative Monitor’e (2020) göre, en büyük 300 kooperatif ve müşterekler toplam 2.146 milyar USD ciroya ulaşmış durumdadır. Kooperatifler, dünya genelinde 280 milyon kişiye, diğer bir deyişle dünya istihdam edilen nüfusunun %10’una iş veya iş imkanı sağlayarak, sürdürülebilir ekonomik büyümeye ve istikrarlı, kaliteli istihdama katkıda bulunmaktadır .
Araştırmalar kooperatif işletmelerinin geleneksel şirketlere/küçük işletmelere göre daha düşük başarısızlık oranları olduğunu göstermektedir. Ayrıca kooperatiflerin hem krizlerin olumsuz etkilerini başarıyla karşıladığını hem de krizlerden daha erken çıktığını göstermektedir.
Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) kooperatif tanımını şöyle yapmaktadır:
Kooperatifler ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattırlar.
Dünyada en yaygın olarak tarım kooperatifleri kurulsa da çok farklı alanlarda kooperatifler bulunmaktadır. İsveç’te neredeyse tüm ormancılık endüstrisi kooperatifler tarafından yönetilmektedir. Kuzey İtalya kasabası Imola’nın gelirinin yarısından fazlası kooperatif işletmeleri tarafından sağlanmaktadır. Kooperatif sektörü Avrupa’da 1,8 milyon kişiyi istihdam etmektedir. Birleşik Krallık’ta Londra Senfoni Orkestrası, Filarmoni ve Londra Filarmoni’nin tümü kooperatif olarak kurulmuştur.
İngiltere’den sonra dünyanın en büyük tüketici kooperatifleri Japonya’dadır. Japon ilkokulları, öğrencileriyle kooperatif öğretim yöntemlerini kullanır. Kooperatif öğrenme süreci, öğrencilerin küçük gruplar halinde yapılandırılmış bir etkinlik üzerinde birlikte çalışmasını içerir. Grup üyeleri, belirli bir amacı gerçekleştirmek, bir sorunu çözmek, bir projeyi tamamlamak veya bir ürün geliştirmek için ekip olarak çalışmayı öğrenirler. Japon üniversite öğrenci birliklerinin tümü kooperatifler olarak yönetilmektedir.
KOOPERATİFLERİN KURULUŞ AMAÇLARI
Kooperatif kurma düşüncesi üç nedenden dolayı ortaya çıkmaktadır. Kişilerin ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri.
En sık karşılaşılan neden ekonomik ihtiyaçlardır. Temel yaşam gereksinimlerini gidermek için gereken ana unsur paradır. Elde edilmesi için uymamız gereken bir takım kurallar vardır. İster işveren, ister işçi yada kamu görevlisi olsun statünüze göre belirlenmiş kurallar çerçevesinde gelir edebilirsiniz. Bağımsız çalışmak istiyorsanız, kendi işinizi yapıyor ve işverenseniz bu kurallara bir de risk eklenir. Bağımsız çalışma isteği olup ancak hayatında risk istemeyen gruplar yukarıda saymış olduğumuz alanların hiçbirine uymamaktadır. Bu sebepten para kazanma hedefi ile risklerini de minimize etmek isteyen insanlar bir araya gelerek kooperatif yapısı içerisinde güçlü olduğu alanlarda rol üstlenip zayıf olduğu alanlarla ilgili de diğer kooperatif ortaklarıyla rol paylaşımı yapabilmektedir. Ekonomik gereksinimleri karşılamak amacıyla kurulan kooperatif türlerine örnek olarak işletme, pazarlama veya dağıtım kooperatiflerini örnek verebiliriz.
Sosyal ihtiyaç ve isteklere yönelik kooperatiflere örnek olarak istihdam kooperatiflerini, kadın girişimi kooperatiflerini, eğitim kooperatiflerini, gerontoloji kooperatiflerini, öğrenci kooperatiflerini gösterebiliriz. Bu tür kooperatiflerde yaşantılarında benzer sorunları yaşayan ve çözüm bulmak amacıyla ortak hareket etmeyi benimseyen kişiler bir arada katma değeri yüksek, birden fazla çözüm üretebilirler. Örneğin özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklara sahip aileler (üstünzekalı, down sendromlu, otizmli gibi) tek başlarına bu eğitimi sağlayama imkanı bulamayabilirler. Oysa bir araya gelerek kurdukları bir eğitim kooperatifi sayesinde bu eğitim imkanına kavuşabilirler. Yine evde bakım hizmetleri ihtiyacı olan kişiler yurt dışından gelen bakıcılar yerine kendi ülkesinin insan kaynağından sağlayan bir hizmet kooperatifini kurabilirler.
Kültür Kooperatifleri kuruldukları bölgedeki kültürel varlıkları uluslararası alanlarda duyurmak, UNESCO gibi bu varlıkların korunması ve tanıtılmasına yönelik faaliyetleri yürüten örgütlerin listesine dahil etmek için gerçekleştirilmesi gereken faaliyetleri yürütebilir. Ayrıca unutulmaya yüz tutmuş el sanatları ve bu mesleği icra eden sanatçıların nesilden nesile devamlılığını sağlayacak imkanlara kavuşturulması amacı ile de kurulabilirler. Sosyal ve kültür kooperatifleri son yıllarda insanların ihtiyaçları ekseninde yeni ortaya çıkan yapılar olduğu için mevcut mevzuatta bu kooperatiflerle ilgili eksiklikler bulunmaktadır. Son dönemlerde bu eksikliklerin giderilmesi amacı ile çalışmalar başlamıştır.
Günümüzde ev işlerinden çocuk bakımına, eğitimden sosyalleşme ihtiyacına kadar pek çok farklı alanda kooperatifler kurulmaktadır. Başarılı olmanın ön şartı ise kooperatifçiliğin evrensel ilke ve değerlerini öğrenmek, anlamak, benimsemek ve uygulamaktadır.
Murat KÖYSÜREN
https://www.nasco.coop/sites/default/files/srl/50%20Fun%20Facts%20About%20Co-ops.dochttps://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/393116#:~:text=Kapitalistlere%20kar%C5%9F%C4%B1%20ekonomik%20a%C3%A7%C4%B1dan%20kendilerini,ve%20d%C3%BCnyada%20kooperatif%C3%A7ilik%20hareketi%20ba%C5%9Flam%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r